Giải thoát trong lòng tay

[hoangtri]

GIẢI THOÁT TRONG LÒNG TAY

PHẦN BA NỀN TẢNG CỦA ĐẠO LỘ _ Ngày thứ MƯỜI

__________________________________________________ ______________________________________

PHẦN BA

NỀN TẢNG CỦA ĐẠO LỘ

NGÀY THỨ MƯỜI

Kyabje Pabongka Rinpoche trích dẫn lời ca tụng sau đây từ tác phẩm của hành giả vĩ đại Gedum Taenzin Gyatso:

Đây không phải là Pháp bịa đặt
Mà là tinh túy của giáo lý khẩu truyền
Không phải nói chuyện ngông cuồng,
Vì rút từ cổ thư của các bậc tiền bối.
Không phải ảo ảnh chập chờn
Vì những học giả thánh giả đã thử nghiệm
Không phải một mỏm đá cheo leo
Mà là đại lộ đưa đến chứng ngộ cao nhất

Ngài trích dẫn như trên trong một câu chuyện ngắn để giúp chúng tôi khỏi động lực tốt. Ngài nói lại những tiêu đề trước, và ôn lại những điều đã nói sau tiêu đề “Phục vụ thầy bằng việc làm,” một phần của chương “Căn Bản của Đạo lộ: Phụng sự một bậc thầy.”

Giữa các thời thiền, hãy đọc những sách dạy về sự tái sinh làm người thuận lợi. Nếu suy nghĩ về thân người khó được mà bạn phát sinh ước mong rút tỉa được gì từ nơi nó, thì bạn nên luyện tâm qua ba phạm vi của Lam-rim. Tầm mức tu luyện của bạn trong ba phạm vi này quyết định sự việc bạn rút tỉa được tinh túy từ Phạm Vi Nhỏ, Trung Bình hay Lớn.

Nếu chúng ta muốn thành Phật, trước hết ta phải thực chứng những phần đầu của đạo lộ; nếu không, ta sẽ không chứng được những phần sau. Ví dụ những người Khampa rời nhà để đi chiêm bái tượng Thích Ca tại chùa Lhasa. Con đường dẫn họ đến đấy từng chặng một; họ không thể bỏ qua một chặng nào của nó. Cũng vậy, bạn không thể chứng ngộ phần cao hơn của con đường tu tập như lòng bi mẫn, nếu bạn chưa hoàn tất phần thấp hơn của nó như sự từ bỏ vân vân. Shàntideva nói trong tác phẩm Hành Bồ tát Hạnh:

Nếu bạn chưa từng mơ tưởng

Làm lợi lạc cho chính mình

Trước khi mơ ước làm lợi lạc hữu tình

Thì làm sao bạn có thể lợi lạc cho người khác?

Khi nói đến những Phạm Vi Nhỏ hay Phạm Vi Trung Bình, là ta muốn ám chỉ việc luyện tâm trong các giai đoạn của đạo lộ dự phần vào Phạm Vi Nhỏ và Trung Bình; chứ không phải luyện tâm trong những thành phần thực sự là Nhỏ và Trung Bình của đạo lộ. Giả sử có ba người: một người đi Tashi Lhuenpo, một người đi Rong, và một đi Chushur. Người thứ nhất muốn đi chung với hai người kia trên một đoạn đường. Cả ba có những mục tiêu khác nhau trong trí: hai người muốn đi đến hoặc Rong hoặc Chushur và người đầu định tiếp tục đi đến Tashi Lhuenpo

Bạn phải cần đến những chương về Phạm Vi Nhỏ và Trung Bình của Lam-rim cốt để thành Phật vì tất cả chúng sinh. Phát tâm bồ đề là thực sự hành đạo, hai Phạm Vi Nhỏ và Trung Bình chỉ là bước đầu. Bạn có thể hỏi: “Vậy thì có lẽ chỉ cần dạy Phạm Vi Lớn ngay từ đầu cũng đủ. Tôi e rằng hai phạm vi đầu tiên không cần thiết.” Có hai lý do để bàn cả ba phạm vi. Có những người không thể luyện tâm trong Phạm Vi Lớn ngay lúc đầu, bởi thế họ cần tu tập qua các giai đoạn Phạm Vi Nhỏ và Trung Bình. Cách này lợi lạc cho những người thuộc tâm tốt, tầm thường và hạ liệt. Lại nữa, nếu không quen thuộc với những phần đầu của đạo lộ, bạn sẽ không có chút gì là từ bỏ ở trong dòng tâm thức, nên cần phải đánh bại bất cứ một kiêu mạn nào bạn có thể có về sự ta đây là một người thuộc căn khí Đại thừa hoặc tín đồ của Kim cang thừa bí mật.

[hoangtri]

GIẢI THOÁT TRONG LÒNG TAY

PHẦN BA NỀN TẢNG CỦA ĐẠO LỘ _ Ngày thứ MƯỜI

__________________________________________________ ______________________________________


Muốn phát tâm bồ đề, pháp tu thực sự, bạn phải khai triển tâm bi mẫn làm sao để bạn không thể chịu nổi ý nghĩ rằng người khác đang bị dày xéo bởi khổ đau. Nhưng muốn phát triển tâm bi này, bạn cần phải biết rõ chính mình cũng chịu nỗi khổ làm cho điêu đứng như thế nào. Và bạn cũng phải hiểu toàn bộ cõi luân hồi bản chất chỉ là thống khổ. Nhưng trước hết, bạn phải sợ hãi những đọa xứ, vì nếu không có nỗi sợ hãi này, thì bạn sẽ không có tâm từ bỏ đối với hạnh phúc trời, người. Bởi thế bạn phải luyện tâm trong các Phạm Vi Nhỏ và Trung Bình của đạo lộ. Sự tu luyện này giống như nền tảng và bốn bức tường chống đỡ một ngôi nhà.

Chúng ta chưa thành đạt những kết quả cao hơn nhưng chúng sẽ tự đến nếu ta luyện tập tài liệu dẫn nhập. Milarepa tu luyện những điều này dưới sự hướng dẫn của Marpa, và những bài ca của ông phần nhiều nói đến sự triển khai những thực chứng này. Và bạn cần Lam-rim để làm những bước tiến đặc biệt nhanh chóng mà những mật điển Kim cang thừa đã hứa hẹn. Đây là ẩn ý của những danh từ Con Đường Dễ và Con Đường Nhanh. Sự kiện Milarepa đạt được hợp nhất trong chỉ một đời không phải chỉ nhờ và mật điển, mà nhờ ngài đã tu cả ba phạm vi của đạo lộ trong những đời trước. Trong một tiền kiếp chẳng hạn, ngài đã là người hệ phái Kadam tên Chagtrichog.

Mặc dù những người khởi tu đạo lộ Kim cang thừa cần phải trải qua phần đường đi chung trước đã, song chúng ta lại không làm thế: chúng ta khởi hành lên đạo lộ Kim cang thừa trước hết, ta không giữ giới điều thuộc mật điển và thiền quán về hai giai đoạn trước. Người ta bảo những người như vậy sẽ đi đến Địa ngục Kim cương.

Bạn phải thấy xa ngay từ đầu. Phải khởi tâm như sau: “Tôi chuẩn bị dành trọn đời tôi để chỉ tu một đề tài của Lam-rim.” Nhưng ngược lại chúng ta thường lo xa về những chuyện thế tục mà thôi. Hãy thiển cận đối với chuyện thế gian thay vì đối với Pháp. Nếu bạn nghĩ, “Không thể nào thành tựu được gì trong Phật pháp” thì bạn sẽ không có can đảm tu tập, cũng không muốn bỏ ra một tháng hay một năm để tu một đề tài thiền định duy nhất.

Geshe Kamaba nói:

“Bạn bảo Phép quán của chúng ta không được cái gì. Tại sao bạn nghĩ là không? Đừng nói láo: ban ngày bạn có tán loạn, còn ban đêm bạn có ngủ.”

Nói cách khác, đừng nề hà phải bỏ cả tháng để thiền định về một đề tài, chúng ta chưa từng thiền định một đề mục thiền nào cả trong một thời thiền duy nhất. Thực phi lý khi bạn nghĩ, “Cho đến bây giờ tôi chưa khai triển được thực chứng!” Chúng ta không lấy sự cương quyết tu tập làm khởi điểm, vậy mà ta vẫn lăn tròn đôi mắt tập trung lên đỉnh đầu (và làm bộ như thiền định) trong khi ta chỉ nhẩm đọc một bài chẳng hạn Căn Bản Mọi Thiện Đức của Tsongkapa. Nếu chúng ta hành xử kiểu ấy, thì ước muốn đạt tuệ giác và thực chứng Lam-rim quả là một ước muốn tham lam. Lỗi nằm ở đấy.

Karag Gomchung Rinpoche thuộc phái Kadampa nói:

Hãy nhắm xa đằng trước

Hãy thấy cho xa

Hãy đến đúng mức.

Ba điều này là trọng yếu. Bạn phải nhắm đến mục tiêu toàn trí ở cách xa đằng trước; phải thấy đằng xa về những Phạm Vi Nhỏ và Trung Bình; và thiền định để đạt đến đúng mức. Khi bạn thụ giáo truyền khẩu từ bậc thầy rồi thực hành một cách cuồng nhiệt chỉ trong vài ngày với một từ bỏ nông cạn, thì đây là dấu hiệu chắc chắn bạn sẽ không tiến bộ chút nào.

[hoangtri]

GIẢI THOÁT TRONG LÒNG TAY

PHẦN BA NỀN TẢNG CỦA ĐẠO LỘ _ Ngày thứ MƯỜI

__________________________________________________ ______________________________________


2. LÀM SAO ĐỂ RÚT TINH HOA TỪ TÁI SINH THUẬN LỢI CỦA BẠN

Có ba giai đoạn: (1) luyện tâm trong những giai đoạn của đạo lộ chung Phạm Vi Nhỏ; (2) luyện tâm trong những giai đoạn của đạo lộ chung với Phạm Vi Trung Bình; (3) luyện tâm trong những giai đoạn thuộc Phạm Vi Lớn của đạo lộ.

2.1. LUYỆN TÂM TRONG NHỮNG GIAI ĐOẠN CHUNG VỚI PHẠM VI NHỎ

Có hai tiêu đề phụ: (1) phát sinh lòng khao khát của được tái sinh tốt đẹp; (2) giảng dạy những phương pháp để được hạnh phúc trong tái sinh sắp tới.

2.1.1. PHÁT SINH LÒNG KHAO KHÁT ĐƯỢC TÁI SINH TỐT ĐẸP

Có hai phần nhỏ: (1) nhớ rằng đời này không kéo dài và bạn sẽ chết; (2) Nghĩ về loại vui hay khổ nào bạn sẽ gặp trong đời sau, ở trong hai nẻo luân hồi lên xuống.

a. Nhớ rằng đời này không kéo dài và bạn sẽ chết.

Có ba giai đoạn: (1) lỗi không nhớ đến cái chết; (2) lợi lạc khi nhớ đến cái chết; (3) cách niệm chết thực thụ.

a-1. Những lỗi không nhớ đến cái chết.

Ở đây có sáu phần.

a-1.2. Lỗi là bạn nhớ pháp nhưng không thực hành.

Nếu bạn không niệm chết, thì bạn chỉ nghĩ về cuộc đời này, vướng vào nhiều đòi hỏi - thực phẩm, y phục, vân vân - và như thế bạn không thực hành Pháp. Nếu bạn khéo nghĩ đến cái chết, bạn sẽ tận lực chuẩn bị cho những đời sau, như một người Khampa khi sắp du lịch nỗ lực sửa soạn và thu xếp hành lý. Sở dĩ bạn quá khát khao về thực phẩm, thời trang, danh tiếng, vân vân, là do vì bạn không nhớ đến vô thường. Mỗi ngày bạn không nhớ vô thường là một ngày của đời bạn bị lãng phí.

a-1.2. Lỗi là bạn nhớ pháp nhưng không thực hành.

Đức Tsongkapa nói:

“Mọi người đều nghĩ, cái chết rồi cuối cùng sẽ đến. Tuy nhiên họ lại giữ ý niệm xấu như sau, ‘Nhưng hôm nay tôi sẽ không chết. Tôi sẽ không chết hôm nay’ họ cứ nghĩ thế cho đến khi cái chết đến bên họ.”

Bạn cứ bám vào ý niệm mình còn lâu mới chết, và nghĩ, “Tôi có thể tu tập sang năm hoặc năm sau.” Bạn luôn luôn trì hoãn. Bạn nghĩ về Pháp nhưng không tu; đầu bạn tràn ngập những tư tưởng ham muốn vật này vật nọ trong khi đó cuộc đời bạn đang tàn dần.

a-1.3. Lỗi là có tu nhưng không đúng đường.

Bây giờ chúng ta là những hành giả về Pháp, nhưng vì ta không làm ngơ được những chuyện tầm thường của đời này, nên sự tu tập của chúng ta không thuần tịnh. Chúng ta học hỏi, suy nghiệm mà trong tiềm thức thì muốn thành học giả nổi tiếng. Chúng ta thiền định, tụng đọc, vân vân, với ý nghĩ việc ấy sẽ trừ cho ta những hoàn cảnh khó chịu của cuộc sống. Ngay cả những ẩn sĩ vĩ đại cũng không thoát khỏi cái ý muốn vô thức về danh tiếng, vân vân. Đức Atìsha nói:

“Hãy hỏi tôi những quả báo của sự chỉ nghĩ đến đời này là gì, tôi sẽ trả lời đó chỉ là quả báo trong đời này. Hỏi tôi cái gì sẽ xảy đến cho bạn trong những đời sau, tôi sẽ bảo bạn: bạn sẽ sinh vào địa ngục, hoặc ngạ quỷ, hoặc súc sinh.”

Nghĩa là bạn chỉ có được vài lợi lộc trong đời này, mà trong những đời tương lai bạn sẽ bị quả báo là đi đến các đọa xứ.

Nếu bạn hành xử như vậy, bạn không khác gì một người thế tục. Một hành giả về Pháp trước hết phải lơ hết việc đời. Tôi không nói bạn nên làm người nghèo khó, những người nghèo không lơ việc đời mà vẫn lang thang trong sinh tử. Điều mà bạn nên gạt phăng đi, ấy là tám mối bận tâm thế tục. Bất cứ gì lẫn lộn với tám mối bận tâm thì không phải Pháp. Hành giả Chagtrichog hỏi Atìsha, “Con nên thiền quán hay nên giảng dạy? Hay chỉ khi thì thiền quán, khi thì giảng dạy?” Atìsha nói: “Những chuyện ấy không ăn thua gì.” Chagtrichog hỏi vậy ông ta nên làm gì, thì Atìsha bảo: “Hãy từ bỏ mọi chuyện thế gian.”

[hoangtri]

GIẢI THOÁT TRONG LÒNG TAY

PHẦN BA NỀN TẢNG CỦA ĐẠO LỘ _ Ngày thứ MƯỜI

__________________________________________________ ______________________________________


Lama Gyama nói:

Hỡi những kể điên, các ông không thành tựu được

Một loại tu tập nào cả,

Thế mà cũng hãnh diện vì mình là hành giả!

Hãy xem các ông có được hay không trong tâm thức.

Cái điều đầu tiên trong tất cả Pháp:

Là làm ngơ chuyện đời.

Như Geshe Toelungpa nói, thật tốt nếu một người quý tộc thực hành bố thí, nhưng còn tốt hơn nữa nếu ông ta thực hành Pháp. Nói cách khác, Pháp và những chuyện như thế tục là hai cái đối nghịch - ngay cả trong những việc làm như thế.

Geshe Potowa bảo ta không thể may vá với một cai kim cả hai đầu đều nhọn. Nếu bạn không nghĩ đến cái chết, bạn sẽ không lơ là với việc đời này. Nếu bạn không lơ là việc đời, bạn sẽ bị ảnh hưởng của tám ngọn gió thế gian: sung sướng khi được quà và buồn khổ khi không được; gặp cảnh thuận thì vui, gặp cảnh nghịch thì khổ; có tiếng tăm thì vui, không nổi tiếng thì khổ; được ca tụng thì vui, bị chê bai thì khổ. Long Thụ nói về tám điều này như sau:

Tám bận tâm thế tục nghĩa là:

Được và không được; thuận và nghich

Danh tiếng và không danh tiếng, khen và chê.

Hay giữ đầu óc thản nhiên

Đấy không phải đề mục cho tư duy của ngươi.

So sánh với câu chuyện về Geshe Potowa và sự hiện ngọc. Lingraepa nói:

Trong sinh tử, đô thị của những đinh kiến,

Lang thang những kẻ bị tám mối bận tâm thế tục

Bạn đang ở trong một nghĩa địa kinh khủng;

Hãy nhờ bậc thầy làm lễ trừ tà.

Vậy hãy làm ngơ việc đời và để hết mình thực hành Pháp. Nếu sau đó bạn tự hỏi làm sao để sinh sống, thì hãy nghĩ cũng không sao nếu bạn không thể làm gì được, và sẵn sàng trở thành một kẻ nghèo khó. Bậc Đạo sư chúng ta đã từ bỏ gia đình thành một du tăng sống không nhà, từ bỏ tất cả tài sản, vương vị, mặc y phấn tảo, vân vân. Ngài hoàn toàn dấn thân cho Pháp. Ngài sẵn sàng trở thành một người nghèo. Đức Tsongkapa cũng làm như thế. Nhưng bạn có thể nghĩ. “Nếu tôi trở thành nghèo khó, liệu tôi có thể chết vì không có gì ăn hay không?” Bạn nên chuẩn bị để chết trong lúc trải qua những gian khổ vì Pháp thì cũng không sao.”

Bạn nên tảng lờ cuộc đời này, nhưng không có câu chuyện nào về những hành giả mà bị chết đói sau khi chấm dứt sự kiếm ăn. Bậc thầy từ bi của chúng ta đã để dành cho ta công đức sáu mươi ngàn lần tái sinh làm Chuyển luân vương để những đệ tử Ngài khỏi chết đói, ngay cả vào những thời đói kém đến nỗi bột ngũ cốc được đổi bằng ngọc trai. Và có câu nói:

Nếu thiền giả vĩ đại

Không lăn xuống đồi (để kiếm ăn)

Thì mì ống cũng sẽ lăn lên đến nơi ông ta.

Geshe Baen Gung-Gyel cũng nói:

“Khi còn tại gia, tôi mang gươm bén, tên và chĩa ba nơi thắt lưng, nhà tôi có nhiều kẻ thù, ít bạn. Khi tôi ở độc thân tôi có ruộng đem lại nữa tấn lúa mạch. Nên người ta gọi tôi là Kẻ Cướp Nữa Tấn. Tôi thường giam cầm người ta vào ban ngày, cướp bóc những khu làng về đêm; nhưng mặc dù vậy, thực phẩm và y phục vẫn thiếu thốn. Bây giờ tôi thực hành Pháp, tôi không thiếu gì về ăn mặc, và kẻ thù tôi để tôi yên.”

Ông nói:

Nếu lòng tham mà biến được thành một thây người

Thì những gì bạn ham muốn sẽ tụ lại như chim kền kền.

Những thiện sự của những người như đức Tsongkapa thì bao la như hư không, chính vì họ tảng lờ cuộc đời này và thực hành Pháp một cách chân chính. Theo một câu chuyện kể, có một người phái Sakya nghĩ rằng Tsongkapa đã đắc thần thông quy tụ của cải, nên đã hỏi ngài: “Gì là năng lực sâu xa nhất để quy tụ tài sản?”

Khi bạn chết và người ta thanh toán cái xác bạn, thì bạn có cần chút nào tài sản vật chất những không? Vào lúc cái chết đến, hãy hoàn toàn chấp nhận nó và tự nhủ: “Tôi sắp chết dù có làm gì đi nữa, vậy hãy để tôi yên cho tôi chết.”

[hoangtri]

GIẢI THOÁT TRONG LÒNG TAY

PHẦN BA NỀN TẢNG CỦA ĐẠO LỘ _ Ngày thứ MƯỜI

__________________________________________________ ______________________________________


(Kyabje Pabongka Rinpoche tiếp tục nói chi tiết, bảo chúng tôi cần phải giữ gìn kỹ mười tài sản phái Kadampas)

(CT. Đó là:

1. Bất cần đời và hiến hết mình cho việc tu tập Pháp.

2. Sẵn sàng trở thành một kẻ khó nghèo.

3. Sẵn sàng chết như một kẻ nghèo.

4. Sẵn sàng chết cô độc không cần ai lo liệu gì cái xác của mình.

5. Quyết định tu không màng danh tiếng.

6. Quyết định giữ trọn tất cả giới.

7. Quyết tránh sự thối thất can đảm;

8. Sẵn sàng làm một kẻ ngoại giai cấp;

9. Chấp nhận quy chế thấp nhất;

10. Đạt thành Phật quả vi diệu như kết quả tự nhiên của sự tu tập thành công)

Ngài cũng nói đến sự chiêm nghiệm trọn vẹn của Milarepa: “Ta sẽ không có người than khóc, không người theo sau quan tài.”

Bạn có thể nghĩ rằng cần phải mướn người để thanh toán xác chết của bạn; như kỳ thực họ sẽ nôn mửa và tìm mọi cách để tống khứ xác bạn cho nhanh. Hãy tin chắc đi, xác bạn sẽ được đưa ngay ra khỏi cái giường trên đó bạn chết.

Vậy, hãy quyết định không màng đến tám điều mà thế gian bận tâm; rồi bạn sẽ nhận được những tiện nghi, hạnh phúc danh tiếng… như thể là bạn đã đeo đuổi chúng. Bởi thế, nếu bạn khát khao tám chuyện mà thế tục quan tâm, thì bạn là người thế tục; nếu bạn không màng tới chúng, bạn là một người hành đạo. Geshe Potowa hỏi Dromtoenpa: “Đường ranh giới tế nhị giữa Pháp và Phi pháp là gì?” Dromtoenpa trả lời: “Là Pháp nếu nó trở thành liều thuốc trừ vô minh vọng tưởng; không phải pháp nếu nó không trừ được vọng tưởng. Nếu tất cả người thế gian đều đồng ý với nó, thì nó là Pháp. Nếu chúng đồng ý thì không phải là Pháp.”

Điều tôi muốn nói là, Pháp và những chuyện thế tục là hai cái đối nghịch: ai vừa có thời gian đọc tụng lại vừa coi sóc nhà cửa? Thân ta chỉ là những phản ảnh mờ nhạc cũng những hành giả, còn tâm ta thì không khác gì tâm của người thế tục: chúng ta đã biến tám mối quan tâm của thế tục thành pháp căn bản cho mình hành trì.

Khi đã quay lưng với cuộc đời thì kỹ thuật chính yếu để thực hành Pháp một cách thuần túy là quán về chết và vô thường. Nếu bạn không làm ngơ với cuộc đời này, thì bất cứ Pháp gì bạn tu tập cũng sẽ lọt trở lại vào đời này. Bạn phải đừng để cho đầu mình quay trở lại tám bận tâm thế tục. Phải tảng lờ lòng tham đối với thực phẩm, y phục, danh tiếng. Tiêu chuẩn về những việc này là bạn phải được như đức Đức Dalai Lama đệ nhất, Lama Kaelzang Gyatso hay đức Panchen Lamma Lozang Geshe. Đức Đức Dalai Lama đệ nhất ngài nói rằng ngài chỉ có sở hữu ba y, cái chuông và chùy kim cương, ngoài ra không có gì khác. Và người ta kể rằng dù có được cúng một trăm lượng bạc đức Panchen Lama cũng không vui gì.

Chúng ta có thể không nhất thiết phải tham cả ba thứ - ăn, mặc, tiếng tăm. Có người chỉ tham một trong ba thứ ấy, có người tham hai thứ và có người tham cả ba. Nhưng cái tham khó bỏ nhất là tham danh. Nhiều người, bất kể họ là ai - học giả, tu sĩ, giáo sư, thiền giả - muốn được nổi tiếng, hoặc được tiếng tốt. Drogoen Rinpoche, Gyer Drowai Goenpo nói:

Trong một đời này bạn có thể

Là một học giả, tỷ kheo, thiền giả;

Nhưng bạn muốn được gọi là

“Học giả” hay “tỷ kheo”.

Bạn có thể để bảng nơi cửa

Nói rằng bạn đang nhập thất.

Bạn có thể là một thiền gia lớn

Tránh tất cả mọi người

Nhưng, thiền giả vĩ đại của đời này,

Bạn muốn người ta nói tốt về mình…

Ngay cả những đồ cúng mà bạn cúng Tam Bảo

Cũng được cúng để cho người khác thấy…

[hoangtri]

GIẢI THOÁT TRONG LÒNG TAY

PHẦN BA NỀN TẢNG CỦA ĐẠO LỘ _ Ngày thứ MƯỜI

__________________________________________________ ______________________________________


Một vài người tưởng tượng mình là hành giả vĩ đại, thiền sư; họ từ bỏ ăn mặc, tu khổ hạnh như chỉ sống bằng tinh chất của hoa hay đá sỏi. (CT.-Pháp “ăn tinh chất” hay chue laen là một hình thức tuyệt thực theo Mật giáo; những hành giả dùng nó để nhập thất lâu ngày không cần đến thực phẩm thô. Pháp thông thường là ăn một hay vài viên mỗi ngày, làm bằng những cánh hoa, khoáng chất hay những di cốt được ban phép, v.v… Bằng cách ấy hành giả nào thành công có thể sống hàng mấy năm mà không cần ăn mà thân thể và tinh thần càng thêm sức khỏe.) tuy thế những người tự thẳm sâu tâm khảm tuyệt đối không ham danh là điều rất hiếm. Geshe Potowa nói trong Ẩn Dụ: “Con chồn và con khỉ khi lẻn đến gần ngưỡng cửa của con gà gô…” Nói cách khác, thay vì khám xét cái hầm lữa nằm ngay nơi ngưỡng cửa của nhà bạn, bạn lại thám thính những nơi chốn xa xôi; bạn tìm tòi những những con đường cao siêu, Phật thừa, mật điển, vân vân, mà không để ý đến lòng khát khao của bạn đối với những vật tầm thường của đời này. Bạn không thoát khỏi những trói buộc ấy. Đây là một trong những lỗi của sự không nghĩ đến cái chết.

a.1.4. Lỗi không tu tập một cách nghiêm túc.

Nếu bạn không niệm chết, thì bạn bạn sẽ không thực hành Pháp một cách nghiêm túc, mà bạn cũng không có sự kiên trì lớn lao trong những thiện hành của mình; chúng ta chỉ làm những tu tập cho đến khi thấy chán. Giai do là vì ta không niệm chết vô thường. Geshe Karag Gomchung vì nhớ đến vô thường, mà không bao giờ đi xuống cắt bụi gai ở ngưỡng cửa nhà ông. Milarepa thường mặc những mảnh vãi vụn và bao bột mì, và khi cuối cùng chúng rơi ra từng mảnh, ông cũng không buồn khâu chúng lại, thay vì thế ông làm các thiện hành. Nếu chúng ta cũng có chánh niêm về vô thường như vậy, thì ta sẽ không nỗ lực vào những hoạt động khác mà sẽ nỗ lực vào các thiện hành, không bao giờ chán nãn mà ngược lại rất vui vẻ để làm.

a-1.5. Lỗi hành xử một cách tầm thường.

Khi bạn không niệm chết, lòng tham của bạn đối với những vật dụng thuộc đời này càng tăng, và để đạt được chúng, bạn giúp người này hại người khác vân vân; bạn phát triển tham ái, sân hận, vô minh, và bạn đấu tranh, tranh luận với người khác. Bạn trở thành mục tiêu cho những câu chuyện tầm thường của người khác, và cuối cùng lối hành xử tầm thường của bạn còn đưa bạn đi đến bị thương ở đầu: mọi sự đưa đến sa đọa của bạn.

a-1.6. Lỗi phải chết trong ân hận.

Nếu bạn không niệm chết, sự tu hành của bạn chỉ là một phản ảnh mờ nhạt, bị hòa tan trong những khát khao của bạn về những tài vật của đời này. Rồi một ngày kia thình lình bạn sẽ đối mặt với một kẻ thù là “chết mà chưa tu.” Bạn sẽ thấy những sở hữu của bạn, những gì bạn khát khao trong quá khứ bây giờ không còn chút ích lợi gì nữa. Và bạn biết mình đã không được một chút gì của nền diệu pháp, một cái gì chắc chắn sẽ có ích trong lúc này. Bạn sẽ phát sinh nhiều ân hận không thể chịu nổi. Nhưng tất cả sẽ qua đi, chỉ trừ nỗi khổ của bạn. Khi suy sụp với một cơn sốt nổi lên thì gọi là “thời gian để bạn cầu nguyện;” cũng thế khi biết mình sắp chết, bạn sẽ thốt lên những lời hối hận. Geshe Kamapa nói ta nên sợ chết ngay bây giờ. Ta mong mỏi chết đẹp, nhưng sẽ được điều ngược lại: bây giờ chúng ta không sợ nhưng vào lúc chết đến chúng ta sẽ đấm ngực. Nói cách khác, phải sợ chết và vô thường ngay từ lúc đầu, thì ta sẽ không sợ khi ta chết. Nhưng thường chúng ta thì ngược lại. Ta không bao giờ nghĩ, “Ta có thể chết ngay bây giờ,” bởi thế ta cứ tà tà tự mãn. Ta sẽ có một cái chết kinh khủng biết bao!

Bạn có thể giàu có cả trăm nghìn vàng, hay làm một ông vua cai trị mọi xứ sở, nhưng những điều ấy không ích lợi chút nào cho bạn vào lúc chết - nó trống rỗng.

Chúng ta có thể thình lình bị tóm bởi một bệnh do độc tố hay cơn bệnh hiểm nghèo nào đó, nhưng ta chưa hoàn tất được một điều duy nhất nào để có thể nương cậy vào lúc chết. Nếu ta không chết ngay, ta có thể nghĩ, “Bây giờ chắc chắn tôi sẽ tu.” Nhưng đời ta sẽ đi đến chấm dứt. Việc này cũng như là trong tay cầm thức ăn nhưng chưa quyết định ăn thì một con chó đã tha mất.

[hoangtri]

GIẢI THOÁT TRONG LÒNG TAY

PHẦN BA NỀN TẢNG CỦA ĐẠO LỘ _ Ngày thứ MƯỜI

__________________________________________________ ______________________________________


Đấy là sáu lỗi.

a-2. Những lợi ích của việc niệm chết.

Có sáu lợi ích.

a-2.1. Niệm chết đưa đến nhiều tốt lành.

Niệm chết là điều lợi ích nhất. Đức Phật đấng đạo sư của chúng ta đã nói trong kinh Đại Niết Bàn: “Trong những dấu chân thú, dấu chân voi là to nhất; trong tất cả pháp, niệm chết và vô thường là nhất.” Nói cách khác bạn sẽ tu tập Pháp không lầm lỗi khi bạn nhớ đến cái chết. Nếu bạn muốn có được tái sinh tốt, thì bạn thực hành bố thí trì giới, vân vân. Tóm lại niệm chết sẽ đưa bạn qua toàn thể pháp tu Lam-rim, qua ba phạm vi thẳng đến sự hợp nhất.

Khi thí chủ của Yungtoenpa (thầy của Milarepa) chết, Milarepa đã cảm khái mà thực hành pháp. Nhiều hành giả vĩ đại thường cầm những tách làm bằng sọ người, kèn làm bằng xương ống chân, vân vân, để tăng ý thức về vô thường nơi họ. Luật nói về sự giữ những bức họa bộ xương trong nhà tắm, vân vân, cũng vì lý do ấy. Geshe Khacn Ngavva nói:

“Nếu bạn không làm ít nhất là một thời thiền định về vô thường vào buổi sáng, thì tôi nghĩ rằng bạn sẽ dành trọn ngày cho cuộc đời này.”

Zhangtsuen Yerpa nói rằng nếu bạn không nhớ vô thường vào buổi sáng, thì bạn sẽ dành buổi sáng cho đời này, và nếu bạn không khai triển niệm chết vào buổi trưa, bạn sẽ dành trọn buổi chiều cho đời này. Nếu bạn vong thân cho cuộc đời này thì bất cứ gì bạn làm đều không phải là Pháp.

a-2.2. Niệm chết đem lại nhiều khả năng.

Nếu bạn chánh niệm về chết và vô thường, thì bạn sẽ phá hủy những chuyện phi pháp như tham, sân, vân vân. Bạn sẽ có năng lực lớn để tích lũy công đức và đồng thời bạn có thể tiêu hủy được những vọng tưởng và ác hành.

a-2.3. Niệm chết quan trọng ở chặng đầu.

Lúc đầu sự niệm chết tác động như một nhân tố cho bạn khởi sự học pháp.

a-2.4. Niệm chết quan trọng ở chặng giữa.

Ở chặng giữa, niệm chết là một điều kiện để thúc giục ta nỗ lực với Pháp.

a-2.5. Niệm chết quan trọng ở chặng cuối.

Cuối cùng niệm chết sẽ giúp cho sự thực hành Pháp của bạn đi đến viên mãn.

a-2.6. Niệm chết làm cho bạn vui vẻ.

Vào lúc chết bạn sẽ có được niềm tin phát xuất từ sự tu tập không lỗi lầm, bạn như một đứa con trở về nhà cha mẹ. Longdoel Lama Rinpoche nói:

“Tôi không sợ vô thường. Tôi sẽ làm một ông thầy tu già vào buổi sáng rồi được thân thể của một vị trời trong đêm.”

Vậy những hành giả về pháp trước hết chết vui vẻ; họ cũng chết một cách tốt đẹp và không có gì ân hận. Họ sẽ nghĩ rằng “tôi đã theo Pháp, tôi đã thực hành Pháp; bây giờ tôi sẽ chết dễ dàng” và không có gì ân hận. Như Milarepa nói:

Vì sợ chết tôi trốn vào núi,

Tôi thực chứng tánh không - hình thái hiện hữu của tâm bản lai.

Bây giờ nếu tôi phải chết

Thì cũng không có gì ân hận.

[hoangtri]

GIẢI THOÁT TRONG LÒNG TAY

PHẦN BA NỀN TẢNG CỦA ĐẠO LỘ _ Ngày thứ MƯỜI

__________________________________________________ ______________________________________


a-3. Cách niệm chết thực thụ.

a-2.3. Niệm chết quan trọng ở chặng đầu.

Có 2 phần

(1) Phép thiền định gồm 9 phần về chết.

(2) Thiền định về những khía cạnh của cái chết.

Ngay cả phái Kadampa tiền kỳ cũng không có được sự mô tả chi tiết này. Đây là những chỉ giáo rút từ tác phẩm của Tsongkapa. Tác phẩm này có nhiều độc đáo, chỉ dẫn sâu xa và chi tiết. Chúng chứa đựng những tư tưởng trong các bộ luận của Ấn Độ về Mật điển, có những điểm đặc biệt rút từ kinh nghiệm của Tsongkapa, những tiêu đề của chúng không lộn xộn, vân vân.

a-3.1. Sự thiền định gồm chín thành phần về cái chết.

Có 3 căn bản:

1/ Nghĩ về cái chết không thể tránh;

2/ Nghĩ đến sự bất trắc không biết lúc nào khi ta sẽ chết;

3/ Nghĩ rằng bạn chết không có gì có thể giúp đỡ bạn ngoại trừ Pháp. Có ba lý do cho mỗi căn bản, làm nên 9 thành phần tất cả.

a-3.1.1. Chết là nghĩ cái chết không thể tránh.

Căn bản thứ nhất là nghĩ về cái chết không thể tránh.

Có ba lý do:

(i) Chết là chắn chắn vì không có gì ngăn cản nổi

Bạn sẽ chết đó là điều không thể tránh được. Bất kể bạn có loại thân thể nào, bất kể bạn đi đâu, bất kể bạn dùng phương pháp nào bạn cũng không thể ngăn được thần chết. Ngay cả một thân thể lành mạnh cũng không ngăn được cái chết. Lời Phật dạy về vô thường nói:

Nếu tất cả, ngay cả chư Phật

Độc giác Phật và đệ tử Thanh Văn

Ai cũng phải từ bỏ thân xác,

Thì cần gì nói đến thân người thường?

Khi chúng ta kể chuyện về đức Thế Tôn đã chứng được thân Kim Cương bất hoại, và về nhiều hành giả của Ấn Độ và Tây Tạng những người đã đạt đến sự hợp nhất, thì có thể ta thấy được như các Ngài vẫn còn tồn tại với chúng ta, tuy thế các ngài đã nhập Niết bàn. Nếu với con mắt phàm, đức đạo sư của chúng ta và những người khác đã chết và những thân Kim Cương của họ đã hủy hoại, thì làm sao những người như chúng ta lại không chết?

Khi đấng Đạo sư chúng ta sắp nhập Niết bàn, thì nhiều ngàn quyến thuộc Ngài như Xá Lợi Phất, vân vân, đã nhập Niết bàn trước Ngài. Rồi Đức Phật đấng đạo sư của chúng ta khi ở rừng Câu thi la, đã ra lệnh sửa soạn chỗ nằm cuối cùng của Ngài giữa hai cây sala. Lúc ấy ngài độ cho hai đệ tử cuối cùng là Pramudita, vua của các nhạc công cõi trời, và bà la môn Subhadra một người không phải là Phật tử. Họ không nỡ nào trông thấy Phật nhập Niết bàn, và Subhadra liền chết trước. Khi đấng đạo sư chúng ta sắp từ trần, Ngài lật thượng y lên và bảo mọi người nhìn kỹ lại thân thể của Ngài một lần cuối bởi vì khó mà nhìn thấy thân thể của một đức Như Lai. Lời dạy cuối cùng của Ngài tập trung vào vô thường. Rồi để chứng minh rằng thiền là căn bản, Ngài đã dạy.

Tất cả pháp hữu vi đều vô thường.

Đây là lời dạy cuối cùng của Như Lai.

Rồi Ngài nhập Niết bàn. Khi biết được việc này, những vị La hán đã chứng được giải thoát một phần hay toàn phần cũng nhập Niết bàn; con số những vị này gần đến 500.

Lại nữa những bậc hiền trí của xứ Ấn như 7 vị tổ của nền giáo lý, 80 hành giả vĩ đại, 6 thứ trang hoàng (?) và Tây Tạng những người như Atìsha và các đệ tử, tất cả đều nhập Niết bàn; bây giờ chỉ còn lại danh tiếng về các ngài. Như thế thì chúng ta làm sao có thể thoát khỏi chết.

Khi Lama Tsongkapa Rinpoche một vị giáo đạo của ngài Đức Dalai Lama, giảng Lam-rim, người ta bảo có nhiều ngàn người trong chúng hội. Bây giờ không còn một ai trong chúng môn đồ ấy còn sống sót. Và người ta bảo Chushang lama Rinpoche giảng dạy rất giống với vị Lama hiện tại của chúng ta; bây giờ chỉ còn danh tiếng các ngài. Trong 100 năm tất cả những gì còn lại về chúng ta sẽ là lời thuật lại rằng một cái gì đó đã xảy ra tại đất này. Nếu chỉ sau 100 năm, tất cả mọi người bây giờ đang ở lục địa phương Nam - Trung Quốc, Mông Cổ, Tây Tạng vân vân, kể cả những hài nhi mới sinh hôm nay, chắc chắn đều sẽ phải chết không ai còn sống, thì không có số phận nào tốt hơn chờ đợi chúng ta cả.

[hoangtri]

GIẢI THOÁT TRONG LÒNG TAY

PHẦN BA NỀN TẢNG CỦA ĐẠO LỘ _ Ngày thứ MƯỜI

__________________________________________________ ______________________________________


Cũng thế nếu thời chết của bạn đến thì không có một nơi nào để bạn tránh khỏi chết. Lời Phật Về Vô Thường nói:

Dù ở đâu, không có nơi nào

Ta thoát khỏi cái chết,

Không ở trên không, không ở dưới biển,

Cũng không ở trong núi mà ta tránh được.

Một lần Thái tử con vua Ba tư nặc định giết dòng họ Thích Ca. Mục Kiền Liên nghĩ đến phải sử dụng thần thông để làm cho vua Lưu Ly và quân đội ông ta quên lãng, nhưng đức Phật dạy không thể nào ngăn được. Một vài người nam nữ dòng họ Thích Ca được dấu trong bình bát của đức Như Lai; một vài được đặt trong lâu đài ở trên mặt trời. Nhưng những người dòng họ Thích Ca vẫn bị giết và ngày tàn sát họ cũng đã trôi qua từ lâu.

Chạy trốn, hối lộ, sức mạnh vân vân,

Hoàn toàn vô hiệu nếu bạn sắp phải chết.

Kinh Pháp Cú nói:

Dù ai có ngũ thông

Như những vị đại tiên, có thể bay lên không

Cũng không thể đi đến một nơi nào

Không ở dưới uy lực của thần chết.

Nói cách khác, nếu sự chạy trốn có thể giải thoát bạn khỏi thần chết, thì sự có được thần thông hay phép lạ của những vị thần tiên cũng đủ để tránh xa tử thần. Nhưng ngay cả những người này cũng không thoát khỏi chết.

Ngay cả sức mạnh cũng không thể ngăn thần chết. Sư tử là loài vật hùng mạnh đến nỗi có thể đánh bại những con voi, làm nứt nẻ đầu của chúng, nhưng khi cái chết đến thì sư tử cũng phải chết với 4 móng què quặt. Ngay cả một ông vua chuyển luân đầy quyền lực cũng phải chết, tất cả uy quyền của ông không thể làm gì được. Chúng ta thích tài sản của cải nên tưởng rằng những thứ ấy sẽ hối lộ được thần chết; nhưng người ta bảo rằng dù có được viên ngọc ước của chuyển luân vương cũng không hói lộ được thần chết, thì làm sao chúng ta có thể nói đến việc hối lộ ông ấy? Kinh Lời Chỉ Giáo Dành Cho Vua nói:

“Giả sử có 4 ngọn núi ở 4 hướng; rất vững chắc, bền bỉ, bất khả hoại, không bị nứt nẻ, không nao núng, rất cứng… cả 4 ngọn núi ấy đang cùng áp đến; chúng động tới trời và lao vào đất. Chúng sẽ nghiền nát tất cả thành bột: cỏ cây, cành lá, tất cả hữu tình, sâu bọ, 4 đại chủng… Không thể ngăn chúng lại bằng cách trốn tránh, bằng sức mạnh, bằng tài sản, bằng thần chú hay thuốc men.

Này đại vương, 4 nỗi kinh hoàng lớn tương tự đang đến: chúng không thể được ngăn lại bằng sự trốn tránh, sức lực, tài sản, thần chú hay thuốc thang. Bốn núi đó là gì? Tuổi già, bệnh, tàn tạ và chết. Đại vương, tuổi già sẽ đến phá hủy sự chín chắn của ông. Bệnh sẽ phá hủy sức khỏe của ông, sự tàn tạ sẽ đến phá hủy vẻ huy hoàng của ông, chết sẽ đến phá hủy sinh lực của ông. Bốn thứ này sẽ đến phá hủy vẻ huy hoàng của ông, chết sẽ đến phá hủy sinh lực của ông. Bốn thứ này sẽ không thể làm cho ông êm bằng sự trốn thoát, sức mạnh, tài sản, thần chú, thuốc thang, vân vân.”

Nói cách khác, nếu bốn ngọn núi lớn kiên cố và di chuyển nhanh đang đến từ tứ phía ép lại, thì chúng ta có thể nghiền thành bột tất cả cỏ cây v.v... sẽ khó mà ngăn nổi, dù bạn làm bất cứ gì. Bốn ngọn núi già, bệnh, tàn tạ và chết cũng khó ngăn như thế.

(ii) Mạng sống không kéo dài được mà cứ giảm dần.

Bạn quyết định phải chết. Bất cứ gì được thúc đẩy bởi nghiệp quá khứ thì không thể thêm gì vào đó, và chuyện này áp dụng cho mạng sống của ta. Từng mỗi lúc ta đang tiến đến cái chết. Shàntideva nói trong Hành Bồ Tát Hạnh:

Tại sao tôi không chết,

Nếu từng ngày từng ngày

Mạng sống ngắn dần lại

Chứ không thể thêm được

Từ bất cứ nơi nào?

Kinh Pháp Cú nói:

Giả sử ta căng một sợi dây

Cho một đứa trẻ lần theo nó

Đứa trẻ cuối cùng sẽ đi đến đầu mút sợi dây

Cũng thế là mạng sống con người.

Đức Đức Dalai Lama thứ bảy nói:

Sau khi đã sinh ra

Bạn không còn tự do nghỉ mệt một giây

Trong cuộc chạy đua của bạn đến tử thần

Mà cái ta gọi là “sống”

Chỉ là cuộc hành trình

Trên đại lộ tiến về cái chết.

Tâm của tử tội không vui

Khi bị dẫn đến pháp trường!

[hoangtri]

GIẢI THOÁT TRONG LÒNG TAY

PHẦN BA NỀN TẢNG CỦA ĐẠO LỘ _ Ngày thứ MƯỜI

__________________________________________________ ______________________________________


Nói cách khác khi bạn đã sinh ra thì chỉ có nước tiến nhanh hơn con ngựa đua đến cái chết, không được một chút nghỉ ngơi nào dù chỉ trong thời gian để hít hơi thở vài hơi. Những người cỡi ngựa đua còn có thể nghỉ ngơi chút đỉnh, nhưng người mà định mệnh bắt buộc phải chết thì không được dù chỉ một sát na nghỉ mệt: từng mỗi sát na đưa chúng tiến gần hơn đến cái chết. Kinh Pháp Cú nói:

Như những con thú sắp bị giết

Càng lúc càng gần người đồ tể

Với từng mỗi bước đi của chúng

Thọ mạng con người cũng vậy.

Cũng như một con cừu đang được dẫn đến lò thịt thì mỗi bước của nó đi tiến gần cái chết một ít; cũng vậy khi đã sinh ra ta không có giây phút nào chuyển hướng khỏi cái chết. Chúng ta đã tiêu hết phần lớn đời mình, không còn lại bao nhiêu. Lại nữa, chúng ta tiêu ma từng hơi thở, giờ, ngày, tháng, năm; cái ngày ấy đang đến, đó là ngày ta phải chết. Thời điểm phải chết lại đến bất thần. Bởi thế ta không nên tự mãn, nghĩ rằng “Tôi sẽ không chết.” Khi ngủ, ta có thể cảm thấy thư dãn và sung sướng, nhưng kỳ thực ta vẫn đang lao về hướng thần chết.

(iii) Có thể chết trước khi quyết định tu tập

Cuộc đời thực ngắn ngủi, có thể bạn sẽ phải gặp cái chết trước khi thu xếp đâu vào đấy để tu tập Pháp. Hãy giả thiết bạn sống sáu mươi năm. Bạn ngủ suốt đêm, vậy là tiêu mất nửa đời. Ba mươi năm còn lại bị gián đoạn bởi thời gian bạn dùng để ăn, vân vân. Như vậy chỉ còn khoảng năm năm để tu tập Pháp, dù bạn có dành suốt thời gian ấy để nhập thất và hành thiền bốn thời mỗi ngày. Vào dịp tết ta nói, “Hãy ăn tết cái đã!” và ăn mừng năm mới. Mỗi tháng đều có tên gọi riêng của nó theo một ngày lễ, như Lễ Cầu Nguyện Lớn; một năm trôi qua nhanh gồm toàn những dịp nghỉ giải trí. Gungtang Rinpoche nói:

Có lẽ ta dành hai mươi năm để nghỉ rằng

“Mình nên tu tập.”

Hai mươi năm nữa là dành để mãi mãi

Chuẩn bị cho việc tu hành

Lại thêm mười năm nói câu

“Mình chưa hề tu tập.”

Đấy là câu chuyện về một đời người trống rỗng.

Nói cách khác, lúc còn bé bạn không nhớ Pháp. Về sau bạn có thể muốn thực hành pháp và nghĩ “Mình phải tu tập,” nhưng bạn vẫn không tu được. Rồi khi về già, bạn không làm gì cả mà cứ bảo, “Bây giờ tôi chỉ còn nước cầu nguyện cho đời sau của tôi sẽ khá hơn.”

Nhiều người hiện tại bị bù đầu với cuộc đời này và nghĩ rằng mình nên tu; nhiều người khác đã đến giai đoạn hối tiếc vì đã không tu. Khi gặp những người như vậy, ta phải thấy những công việc của họ đã làm hại họ như thế nào. Ta phải có can đảm chấm dứt đừng gán một tầm quan trong nào cho những hoạt động vô nghĩa hàng ngày làm cho chúng ta không có thì giờ tu tập. Ta phải tu tập Pháp càng nhiều càng tốt trước khi bị Diêm vương thần chết đánh gục. Purchog Ngagwang Jampa nói:

“Giả sử có một đống lúa mạch không lồ đứng giữa đồng rộng. Những phụ nữ trong làng có thể thấy lụt sắp đến cuốn trôi đống lúa đi, nhưng họ không làm gì cả. Trận lụt sẽ cuốn trôi hết đống lúa không kịp cho họ có thể lấy được một hột nào. Thay vì thế, nếu họ nỗ lực mang về càng nhiều càng hay, thì cuối cùng họ cũng có thể vớt vát được một phần tư hay một nửa đống lúa. Nếu may mắn họ có thể lấy hết về để thỏa mãn nhu cầu của mình. Cũng thế, ta phải tu tập càng nhiều càng hay, cái đạo lộ gồm ba phạm vi trước khi chết đến.”

Hãy nghĩ về những lý do ấy và bạn sẽ cảm thấy “chắc chắn mình sắp chết” và bạn sẽ quyết định cần phải tu tập.