Thiền Tông Bản Hạnh

[choconxauxi]

Thiền Tông Bản Hạnh

Hoàng Xuân Hãn dịch (phổ thơ)

1. LỜI MÀO:

1. Thời vừa đầu tiết xuân thiên,
Khí dương đầm ấm dân yên thái hòa.
Bụt sinh Hoàng Giác Lê gia,
Thánh chúa vỗ trị gần xa lai hàng.

5. Bốn phương khói tắt lửa lang,
Phong điều vũ thuận dân khang thái bình.
Được mùa hải yến hà thanh,
Gia gia nghinh chúc Thánh Minh cửu trường.

Dân nông thịnh vượng tằm tang,
10. Thóc Hán gạo Đường đại nậm phong niên.
Tuệ Đăng Hòa thượng Chân Nguyên,
Trụ trì Long Động tự Thiền Dược Am.

Vốn xưa cổ tích danh lam,
Trần triều khai sáng đỉnh nham tu Thiền.
15. Yên sơn cảnh tựa Tây Thiên,
Phần hương chúc Thánh khỏe bền đế đô.

Việt Nam bốn bể cửu chu,
Hưng sùng đạo Bụt chợ quê khắp miền.
Gió thông thổi lọt am hiên,
20. Tinh thần sảng nhớ lòng Thiền chép ra.

[choconxauxi]

THIỀN TÔNG BẢN HẠNH

2. CỘI GỐC THIỀN TÔNG

__________________________________________________ ______________________________________


2. CỘI GỐC THIỀN TÔNG:

Trước kể tông phái Thiền gia,
Ai ai học đạo xem hòa biết hay.
Tây Thiên Thích Ca là thầy,
Truyền cho Ca Diếp cùng thầy A Nan.

25. Tính được nhị thập bát viên,
Hai mươi tám Tổ Tây Thiên thuở này.
Đạt Ma Tổ mãi phương Tây,
Vượt sang Đông Độ truyền nay kệ rằng :

“Ngô bản lai tư thổ,
30. Truyền pháp cứu mê tình.
Nhất hoa khai ngũ diệp,
Kết quả tự nhiên thành.”

Nguồn cơn tao đến chưng đây,
Mở truyền giáo pháp làm thầy cứu mê.
35. Một cây nở được năm chi,
Khai hoa kết quả đều thì chứng nên.

Tuệ Khả, Tăng Xán tục liên,
Đạo Tín, Hoằng Nhẫn, lục Thiền Huệ Năng.
Chư Tổ truyền dõi Tâm đăng,
40. Tây Thiên Đông Độ thiệu long khắp trời.

Ngũ gia tông phái mọi nơi,
Kéo đèn chong ngọn đợi người hữu duyên.
Chư Phật trỏ bảo căn nguyên,
Khẩu thụ tâm truyền Bát Nhã chính tông.

45. Tứ mục tương cố nhãn đồng,
Thầy tớ trao lòng đăng chúc giao huy.
Bổng đầu cử nhãn ấn tri,
Cơ quan thấu được thật thì tri âm.

[choconxauxi]

THIỀN TÔNG BẢN HẠNH

2. CỘI GỐC THIỀN TÔNG

__________________________________________________ ______________________________________


Đến khi phó pháp truyền tâm,
50. Vận dụng trí tuệ thiển thâm nhiều bề.
Hoặc là nghiễm tọa vô vi,
Hoặc là thuấn mục, dương mi, dao thần.

Hoặc hiện sư tử tần thân,
Quát thét một tiếng xa gần vang uy.
55. Ai khôn xem đấy xá nghì,
Hội ngộ tự tính tức thì chứng nên.

Thuở xưa hội cả Kỳ Viên,
Bụt cầm một đóa hoa sen giơ bày.
Ca Diếp trí tuệ cao tay,
60. Liễu ngộ tự tính bằng nay mỉm cười.

Trần trần sát sát Như Lai,
Chúng sinh mỗi người mỗi có hoa sen.
Hoa là vốn tính trạm viên,
Bao hàm thiên địa dưới trên cùng bằng.

65. Hậu học đà biết hay chăng?
Tâm hoa ứng miệng nói năng mọi lời.
Thiêng liêng ứng khắp mọi nơi,
Lục căn vận dụng trong ngoài thần thông.

Chân hoa sắc tức thị không,
70. Không tức thị sắc thể đồng như như.
Tam thế chư Phật Tổ sư,
Tứ mục tương cố thị cừ thiền cơ.

Ai chưa tín thụ còn ngờ,
Thỉnh kinh Lăng Già quyển nhị hòa trông.
75. Tự nhiên đốn ngộ Tâm tông,
Kẻo tìm Kinh giáo luống công lâu ngày.

[choconxauxi]

THIỀN TÔNG BẢN HẠNH

2. CỘI GỐC THIỀN TÔNG

__________________________________________________ ______________________________________


Giáo là Kinh lục kể bày,
Giấy mực văn tự chất đầy hà sa.
Tông là nguyên tự tính ta,
80. Vốn vô nhất vật lặng hòa hư linh.

Thuở xưa trời đất chưa sinh,
Cha mẹ chưa có thật mình chân không.
Chẳng có tướng mạo hình dung,
Tịch quang phổ chiếu viên đồng thái hư.

85. Thánh phàm vô khiếm vô dư,
Bất sinh bất diệt như như Di Đà.
Liễu tri vạn pháp không hoa,
Văn tự ngôn ngữ ấy là vọng duyên.

Chân như tính vốn thiên nhiên,
90. Vô tạo vô tác căn nguyên của nhà.
Xem Kinh Bụt thốt còn xa,
Nghiệm cơ Tổ bảo sát na biết rồi.

Ngộ tính không tịch thì thôi,
Chẳng lạ chi lời vấn đáp tiêu hao.
95. Cơ quan thuận nghịch thấp cao,
Những sự huyễn trí chiêm bao đặt làm.

Đại vi thuyết pháp chỉ nam,
Cho ta ngộ đạo kẻo đàm Kinh lâu.
Cho hay Phật pháp lẽ mầu,
100. Bất quan văn tự bất cầu đa ngôn.

Khuyên người học đạo trí khôn,
Giác tri tự tính chớ còn tìm đâu.
Phật Tổ phó chúc bấy lâu,
Pháp ấn như thị làu làu chân không.

105. Cùng truyền Bát Nhã Tâm tông,
“Ngộ vô sở đắc” thật dòng chân Tăng.
Thiệu Phật kế Tổ liên đăng,
Tương truyền y bát thừa thằng thiệu long.

[choconxauxi]

THIỀN TÔNG BẢN HẠNH

3. CHUYỆN TRẦN THÁI TÔNG

__________________________________________________ ______________________________________

3. CHUYỆN TRẦN THÁI TÔNG

3.1 VỐN MUỐN TU THIỀN

Ấy sự chư Tổ truyền lòng,
110. Này đoạn lại nói Nam cung những là.

Chư Tổ truyền đến nước ta,
Thiền tông ý chỉ chép ra lời này:
Trước kể Trần triều cho hay,
Đế Vương học đạo là Trần Thái Tông.

115. Trị vì thiên hạ Tây Đông,
Vạn dân phú quý no lòng âu ca.
Thái Tông trị vì quốc gia,
Lòng muốn tu đạo để hòa độ thân.

Bề trên báo được tứ ân,
120. Bề dưới chữa khỏi trầm luân Tam đồ.
Thân tuy còn ở thành đô,
Lòng đã tưởng chùa non vắng am mây.

Lòng vua những lo đêm ngày,
Hai mươi sáu tuổi hầu hay chước nào.
125. Sinh lão bệnh tử thương sao,
Tuổi già rặp rặp nan đào tử sinh.

Ngày tháng bằng chớp lãng minh,
Thân người ảo hóa nhiều hành khá thương.
Thế tình tham những giàu sang,
130. Đắm say nào cốc Suối Vàng Phong đô.

Tam Hoàng Ngũ Đế đời xưa,
Lữa lần thay đổi biết qua mấy đời.
Cùng nhờ uy phúc ơn trời,
Thịnh suy bĩ thái vãng lai Ta Bà.

[choconxauxi]

THIỀN TÔNG BẢN HẠNH

3. CHUYỆN TRẦN THÁI TÔNG

__________________________________________________ ______________________________________


135. Chí thân mạc đại chi gia,
Tình thâm phụ mẫu cùng là đệ huynh,
Phu thê nghĩa cả chí tình,
Đến khi số hết một mình Diêm La.

Chẳng ai thay được đâu là,
140. Ruộng nương lại để người ta ăn rồi.
Cũng như bọt nổi dòng xuôi,
Đèn soi mặt nước ai ai cũng vầy.

Thân người ảo hóa bao chầy,
Như bằng ngủ mắt nằm ngày chiêm bao.
145. Tử sinh chẳng biết khi nào,
Phất phơ đèn gió người nào biết hay.

Ai khôn cốc tính chớ chầy,
Lo liệu thân này độ lấy thân sau.
Chớ còn bịn rịn hòa lâu,
150. Quyết học đạo mầu phát túc siêu phương.

[choconxauxi]

THIỀN TÔNG BẢN HẠNH

3.2 LÁNH LÊN YÊN TỬ

__________________________________________________ ______________________________________


3.2 LÁNH LÊN YÊN TỬ

Thuở ấy Thiên Ứng đại tường,
Chính Bình ngũ tải thụy quang đượm nhuần.
Tứ nguyệt vừa năm Bính Thân,
Mồng một tháng bốn mạt Xuân sang Hè.

155. Hợi mạt hầu ban Tí thì,
Vua phán tả hữu một khi lời này:
“Lòng Trẫm thương thiên hạ thay,
Phú quý bần bạc chẳng hay dường nào.

Thị tùng bay đi cùng tao,
160. Thăm xem dân thế dường nào cho hay.
Thiên hạ đói rách thương thay,
Thấy no phú quý Trẫm nay mừng lòng.”

Bảy người tả hữu đi cùng,
Qua đò Đông khứ tắt mông tìm ngàn.
165. Ngày sau đến đò Bàn Than,
Lệ người hay mặt nhà quan thuở này,
Tay áo che mặt bằng nay,
Sang đò cho khỏi, vắng rày lại đi.

Non cao rừng quạnh sơn khê,
170. Đường đi hiểm trở nhiều bề thiết thay.
“Lòng thật Trẫm bảo chúng bay,
Trẫm đi tu đạo chúng bay trở về.”
Bảy người lăn khóc ngã kề,
“Vua để thiên hạ sầu bi đoạn trường.

[choconxauxi]

THIỀN TÔNG BẢN HẠNH

3.2 LÁNH LÊN YÊN TỬ

__________________________________________________ ______________________________________


175. Ngày ấy phải tối giữa đường,
Vào nằm tăng Giác chùa làng một đêm.
Hỏi thăm đường lên Hoa Yên,
Dốc lòng tìm Bụt chẳng phiền đường xa.

Non cao rừng quạnh dã hoa,
180. Sơn trùng vạn điệp Quốc gia đỗ ngồi.
Ngựa nhọc đi chẳng đến nơi,
Lòng lo bát ngát, hầu ngồi lại đi.

Vào đến Long Động một khi,
Coi thấy khí tượng lòng thì đã vui.
185. Tuyền khê, suối mát tắm ngơi,
Hiệu là Cóc Đỗ nước sôi đùng đùng.

Trông thấy Cửa Ngăn lạ xong,
Đôi núi giao lại ngăn lòng thế gian.
Đồ như thạch bích tam quan,
190. Dù ai đến đấy Giải Oan mới vào.

Trong cửa Thạch Tượng lạ bao!
Có voi là đá uy hào cực thiêng;
Chống ngự ngoại đạo tai ương,
Hộ người có đức đòi phương được lành.

195. Lại đi một dặm ngàn xanh,
Đến Tiết Dương suối, nước thanh làu làu.
Trăm đường phiền não chẳng âu,
Tắm qua nước ấy đã hầu khinh thân.

Trèo lên Đỗ kiệu hầu gần,
200. Mùi hương phức phức phàm trần đã không.
Rườm rà hàng trúc hàng thông,
Thế gian đến đấy thì lòng đã thanh.
Suối đàn tiếng nhạc đoành đoành,
Chim kêu vượn hót đã khuynh lòng thiền.

[choconxauxi]

THIỀN TÔNG BẢN HẠNH

3.3 GẶP THẦY VIÊN CHỨNG

__________________________________________________ ______________________________________


3.3 GẶP THẦY VIÊN CHỨNG

205. Bước lên đến chùa Hoa Yên,
Bốn bề cảnh giới động tiên khác thường.
Trăm hoa đua nở mùi hương,
Lòng Vua đến đấy một dường vui thay.
Trúc Lâm Viên Chứng là thầy,
210. Ra mừng Hoàng Đế nói bày Thiền gia:

“Thiền Tăng khổ hạnh ở già,
Cơm ăn dưa muối dầu là đói no.
Mình gầy cật vận áo vo,
Lòng bằng mây nước chẳng lo điều gì.

215. Vua làm Thánh Đế trị vì,
Đền Rồng gác Phượng của thì nhiều thay.
Cung phi mỹ nữ chầu bày,
Trà thang ngọc thực đêm ngày xướng ca.

Ngai vàng ngồi ngự trung hoa,
220. Man, Di, Lào, Lễ gần xa phục rày.
Sơn lâm đường hiểm dường này,
Vua tìm vào đến, chẳng hay sự gì ?
Nầy Vua giận ai mà đi?
Ắt là có sự vậy thì chẳng không.”

225. Vua thấy Thầy thốt tự lòng,
Hai hàng nước mắt dòng dòng nhỏ sa:
“Trẫm làm Hoàng Đế quốc gia,
Kim ngân châu báu đề đa thiếu gì.
Lòng Trẫm thấy của màng chi,
230. Thân người ảo hóa được thì bao lâu.
Lại lo phụ mẫu trước sau,
Ân thâm đức hậu lấy gì báo ơn.
Nay Trẫm tìm vào lâm sơn,
Tu cầu làm Bụt chẳng toan sự nào.”

235.Thầy thấy Vua thốt, cảm sao,
Thiền tông trỏ bảo thấp cao sự lòng :
“Sơn vốn vô Phật làm xong,
Bụt ở trong lòng, Phật tại hồ tâm.
Hiện ra nhãn, nhĩ, thanh âm,
240. Dương mi, thuấn mục, chẳng tâm thì gì?
Tâm nguyên không tịch vô vi,
Ngộ được tức thì quả chứng Như Lai.
Tính ta há phải cầu ai,
Gia trung Phật báu muôn đời sáng soi.''

[choconxauxi]

THIỀN TÔNG BẢN HẠNH

3.4 TRẦN THỦ ĐỘ ÉP VUA TRỞ VỀ CUNG

__________________________________________________ ______________________________________


3.4 TRẦN THỦ ĐỘ ÉP VUA TRỞ VỀ CUNG

245. Thì vừa thiên hạ tìm đòi,
Trần công Thái tể thương ôi những là.
Lệnh rao khắp hết gần xa,
Tìm đòi dấu ngựa khắp hòa Đông Tây.
Sang khó già trẻ thuở nây,
250. Cùng tìm Hoàng Đế đêm ngày tân toan.

Tìm lên đến Yên Tử san,
Thấy Vua tụng Kinh, thiên ban lòng sầu.
Lão thần quỳ lạy trước sau :
“Vua đi tu đạo tôi hầu làm sao?”

255. Triều đình tả hữu cùng vào,
Trần ngôn thống thiết thấp cao mọi lòng:
“Chúng tôi phù rập quốc trung,
Thiên hạ phú quý, Tây Đông an nhàn.
Bằng nay Vua để nhà quan,
260. Hòa đi tu đạo, dân gian cực sầu.
Nguyền Vua nạp ngôn tôi tâu,
Xá về trị nước, sau già sẽ hay.
Lòng Vua chẳng toan về rày,
Thiên hạ cùng thác ở đây chẳng về.”

265. Vua thấy thiên hạ sầu bi,
Lòng lo thảm thiết, một khi trình Thầy:
“Thiên hạ rước Trẫm về rày,
Lòng muốn tu đạo nguyện Thầy dạy sao?”

Dòng dòng nước mắt nhuốm trào,
270. Một là tiếc đạo, hai là thương dân.
Thuở ấy Thiền sư Trúc Lâm,
Thấy Vua thốt vậy, bội phần khá thương.
Trí khôn tâu động Thánh Hoàng :
“Được lòng thiên hạ mới lường rằng bay:
275. "Phù vi nhân quân giả,
Dĩ thiên hạ chi tâm vi tâm,
Dĩ thiên hạ chi dục vi dục."
Kim thiên hạ dục nghinh,
Nguyện Bệ Hạ qui chi.
280. Nhiên nội điển chi cứu,
Vô vong tu Tâm luyện Tính.''

Nầy đoạn thầy phó chúc Vua :
“Dù về trị nước đế đô kinh thành,
Ngày thì xem việc triều đình,
285. Đêm thì hằng nhớ tụng Kinh tọa Thiền.

Phật pháp là đại nhân duyên,
Con cả nối nghiệp thay quyền lại đi.''
Triều đình kính chúc tung hô,
Kiệu dù tàn tán rước vua ngự về.
290. Thiên hạ mừng thay bốn bề,
Vua lại trị nước không hề rối ren.